شناسایی ویژگی های بارشی و دمایی جمهوری آذربایجان

کشور ایران به لحاظ موقعیت ویژه جغرافیایی نیازمند برنامه ریزیهای گسترده ای در زمینه های اقتصادی، اجتماعی و... می-باشد. این برنامه ریزی بدون شناخت اقلیم و پهنه بندی اقلیمی و بدون در نظر گرفتن توزیع زمانی و مکانی عناصر آب و هوایی موفق به نظر نمی رسد. در این بین شناخت رفتار عوامل اقلیمی خصوصاً دما و بارش همسایگان ایران می تواند نقش مهمی در شناسایی بهتر آب و هوای کشور داشته باشد، از این رو شناسایی ویژگی های دما و بارش جمهوری آذربایجان بعنوان همسایه شمال باختری کشور مورد توجه قرار گرفت تا شاید کمکی در جهت شناسایی بهتر اقلیم کشور فراهم آورد. در این پژوهش به منظور واکاوی زمانی مکانی بارش و دما از داده های روزانه پایگاه داده آفرودایت و دانشگاه سانتاکلارا استفاده شده است. در ابتدا برای بررسی مکانی بارش و دما با استفاده از داده های میانگین سالانه، فصلی و ماهانه که از پایگاه داده آفرودایت و پایگاه داده دانشگاه سانتا کلارا استخراج گردید در نرم افزار سرفر با روش نزدیکترین همسایگی 17 نقشه میانگین برای بارش و 17 نقشه میانگین برای دما تهیه گردید و سپس برای بررسی زمانی بارش و دما با استفاده از میانگین وزنی داده های بارش و دما برای هر پارامتر 17 نمودار سری زمانی تهیه شد و معناداری روند سری های زمانی نیز از طریق آزمون ناپارامتری من-کندال در دو سطح 95% و 99% آزمون شد. اما برای بررسی نواحی بارشی و دمایی از همین پایگاه های داده در نرم افزار متلب میانگین بلند مدت بارش و دما محاسبه گردید و سپس با استفاده از روش تحلیل خوشه ای نواحی های بارشی و دمایی جمهوری آذربایجان مشخص گردید. در پایان برای شناسایی رژیم بارش منطقه میانگین بلند مدت بارش محاسبه گردید و سپس با استفاده از روش تحلیل خوشه ای ادغام وارد رژیم های بارشی جمهوری آذربایجان مشخص گردید. نتایج پژوهش نشان داد که میانگین بارش یاخته ای منطقه 410 میلیمتر است. بیشینه بارش در قسمتهای شمالی، جنوب خاوری و باختری منطقه است. در سری زمانی بارش سالانه آذربایجان در هر دو سطح اطمینان بارش دارای روندی معنادار کاهشی است. در سریهای زمانی فصلی، فصول تابستان و زمستان روندی معنادار کاهشی دارند ولی در فصول بهار و پاییز فرض وجود روند تأیید نشد. پس از بررسی نقشه سالانه، میانگین یاخته ای دمای سالانه آذربایجان 7/11 درجه سلسیوس تعیین شد. فصل تابستان بعنوان گرمترین فصل سال و زمستان بعنوان سردترین فصل سال شناسایی گردید. در سری زمانی سالانه دمای آذربایجان در هر دو سطح اطمینان دما روند معناداری مشاهده نشده همین حالت در نخجوان نیز تکرار شده است در سریهای زمانی فصلی، تمامی فصلها در آذربایجان و نخجوان روندی افزایشی دارند. در بین سریهای زمانی ماهانه، فقط ماه فروردین در سطح 95 درصد در آذربایجان دارای روند معنادار افزایشی است، ولی در سطح 99% روند معناداری مشاهده نشده و بقیه ماه ها نیز فاقد روند می باشند. پس از انجام تحلیل خوشه ای در جمهوری آذربایجان چهار رژیم بارشی بهاره - پاییزه متمرکز، رژیم بارشی پاییزه، رژیم بارشی بهاره - پاییزه یکنواخت، رژیم بارشی بهاره یکنواخت شناسایی شد که رژیم های بارشی بهاره – پاییزه یکنواخت و پاییزه از نظر مکانی به صورت یکجا توزیع شده اند ولی رژیم های بارشی بهاره – پاییزه متمرکز و بهاره یکنواخت از نظر مکانی به صورت نامرتب در بخش های مختلف توزیع شده اند. اما جمهوری آذربایجان از نظر مقدار و زمان دریافت بارش به چهار ناحیه اصلی تقسیم بندی شد که شامل ناحیه کم بارش با تابستان های خشک، کم بارش با تابستان های بارانی، پربارش پاییزه و پربارش بهاره می شود. بخش کم بارش حدود 92 درصد سطح کشور را پوشش می دهد و بخش پربارش حدود 8 درصد مساحت جمهوری آذربایجان را در بر گرفته است. در نهایت با استفاده از روش تحلیل خوشه ای سه ناحیه دمایی کوهستانی، پایکوهی و دشت برای جمهوری آذربایجان شناسایی گردید.